Chùa Linh Ứng có tên chữ là “Linh ứng tự”, còn gọi là chùa Thuận Tốn, thuộc thôn Thuận Tốn, xã Đa Tốn, huyện gia Lâm, Hà Nội.

Đây là một công trình kiến trúc tôn giáo nằm trong hệ thống phật giáo có nhiều mối quan hệ gắn bó với đời sống văn hóa tinh thần của cư dân nơi đây. Căn cứ vào các tấm bia và chuông hiện còn tại chùa có thể khẳng định chùa Linh ứng có niên đại xây dựng ít nhất từ thời Lê.

Bên cạnh việc thờ phật hiện trong chùa Linh Ứng còn có ba pho tượng hậu bằng đá. Theo sư trự trì chùa và nội dung bia ghi chép lại thì đó là tượng Lê Công và hai bà vợ của ông. Ba vợ chồng ông là người đã nhiều công đức đóng góp tiền của vào sửa chùa.

Chùa Linh Ứng hiện tọa lạc trên một khu đất cao, thoáng mát và rộng rãi ở giữa khu dân cư của làng. Từ ngoài vào chùa Linh ứng gồm có các công trình tam quan, chùa chính (tiền đường và thượng điện), nhà mẫu, nhà tổ và nhà khách.

Chùa chính có quy mô kiến trúc khá lớn và bề thế, được làm theo kiểu chữ đinh bao gồm năm gian tiền đường và năm gian thượng điện. Tiền đường được tôn cao khoảng 1m so với mặt sân, phía trước là các bậc tam cấp được xây gạch cao dần làm lối lên xuống. Chùa được xây theo kiểu “đầu hối bít đốc”, mái lợp ngói mũi hài, bờ nóc đắp kiểu bờ đinh, chính giữa nóc là một ô hình chữ nhật đắp ba chữ hán lớn “Linh Ứng tự”.

Mặt trước tòa tiền đường mở ba cửa bức bàn bằng gỗ lim. Các gian đầu hồi được xây tường bao kín, lòng nhà gồm năm gian rộng. Phía trong tòa tiền đường là bộ khung đỡ mái được làm theo kiểu “giá chiêng và bẩy hiên”. Liên kết các thức vì là hệ thống xà đại thượng tạo nên sự bền chắc cho bộ khung nhà. Nghệ thuật chạm khắc trong nhà tiền đường với các đề tài trang trí truyền thống của kiến trúc phật giáo như tứ linh, rồng mây, hoa dây, tứ quí…Nhìn chung đường nét chạm khắc chau chuốt tỉ mỉ mang đậm nét phong cách nghệ thuật thời Nguyễn (thế kỷ XIX).

Thượng điện được nối liền gian giữa tiền đường về phía sau tạo nên vẻ thâm nghiêm của ngôi chùa cổ. Bộ vì đỡ mái được làm thống nhất theo kiểu “chồng rường giá chiêng” được bào trơn đóng bén. Hệ thống cột gỗ trong thượng điện đã được thay bằng cột xây gạch. Toàn bộ phần giữa thượng điện xây một bệ gạch lớn gồm sáu bậc cao dần từ ngoài vào.

          Ở vị trí cao nhất sát với tường hậu là ba pho tượng tam thế thường trụ diện pháp thân, tượng trưng cho phật ở quá khứ, hiện tại, tương lai. Ba pho tam thế có kích thước và hình dáng giống nhau, mang những tướng tốt được thể hiện ra ngoài như đỉnh đầu có gờ thịt nổi cao, tóc xoắn ốc.

          Lớp tượng thứ hai gồm A Di Đà tiếp dẫn ngồi giữa, Quan Thế Âm đứng bên phải, Đại Thế Chí đứng bên trái, ý nghĩa của lớp tượng này là cứu vớt chúng sinh khỏi kiếp luân hồi, khổ ải về với thế giới tây phương cực lạc.

          Lớp tượng thứ ba gồm tượng Quan âm ngồi trên tòa sen ở giữa, hai bên là hai vị thị giả. Theo giáo lý đạo phật kể rằng Quan Thế âm là một người chân tu đắc đạo xong không lên niết bàn mà ở lại thế gian để cứu khổ, cứu nạn cho tất cả con người, giúp cho chúng sinh khỏi vòng luân hồi khổ não.

          Lớp tượng thứ tư gồm Thích Ca Cửu Long đứng trước và ở giữa, phía trên là Ngọc Hoàng, Nam Tào, Bắc Đẩu, phía dưới là Phạm Thiên, Đế Thích, ý nghĩa của lớp tượng này thế giới sa bà (trần gian) hân hoan đón chào đức phật ra đời.

Sát tường hồi phía bên trái tòa tiền đường có một ban thờ đặt trên bia đá tạc tượng phù điêu bằng đá. Đó là tượng ông Lê Công và hai bà vợ của ông. Đối diện phía bên trái là tượng Thánh Tăng.

Nhà tổ nằm phía bên phải chùa chính. Đó là ngôi nhà năm gian xây kiểu “tường hồi bít đốc tay ngai”, mái lợp ngói ta. Nhà tổ có ba bệ thờ, bệ bên trái đặt một pho tượng tổ ngồi trong tư thế thiền định, bên phải đặt ảnh thờ sư tổ và những đồ thờ tự.

Nhà mẫu xây một ban thờ bằng gạch khá cao trên có ba pho tượng Tam Tòa Thánh Mẫu.

Trải qua một thời kỳ dài lịch sử dân tộc, lại bị chiến tranh, thiên tai tàn phá nặng nề nhưng hiện tại chùa Linh ứng còn bảo lưu được một khối lượng di vật phong phú có giá trị bao gồm 32 pho tượng phật đều được tạo tác vào thời Lê -Nguyễn. Tượng ở đây kích thước không lớn song được làm khá đẹp, chau chuốt tỉ mỉ. Một số pho điển hình mang tính nghệ thuật cao như ba pho Tam Thế, tượng A Di Đà, tượng Quan Âm. Một pho tượng tổ được tạc trong tư thế thiền định, nét mặt phúc hậu đầy đặn, tai to và chảy dài, các nếp áo cà sa buông rủ mềm mại. Tượng mang các nét nghệ thuật thời Nguyễn. Ba tấm bia đá một tấm bia không có tên, trán bia trang trí hình mặt trời, hoa dây, bia dựng năm thứ nhất niên hiệu Dương Đức (1672); hai tấm bia hậu phật đều có kích thước 0,33 x 0,50 m, bia dựng ngày lành tháng chín niên hiệu Cảnh Hưng thứ 42 (1781). Hai quả chuông đồng, một quả đúc năm Nhâm Thân niên hiệu Cảnh Hưng thứ 13 (1752), một quả đúc ngày 11 tháng 4 niên hiệu Thiệu Trị thứ 4 (1843). Ngoài ra còn có một số đồ thờ tự khác như bát hương sứ, chân đèn, lọ cắm hoa….

Giá trị nổi trội của di tích được thể hiện qua nội dung lịch sử, khối kiến trúc vật chất hiện còn cùng sưu tập di vật văn hóa trong chùa. Chùa Linh ứng được Bộ Văn hóa –Thông tin xếp hạng di tích lịch sử văn hóa năm 1996.

Miếu Thuận Tốn thuộc thôn Thuận Tốn, xã Đa Tốn, huyện Gia Lâm. Miếu còn có tên là miếu Cầu Vương, vì di tích nằm ngay tại Cầu Vương, ngoài ra dân làng còn hay gọi là miếu Thượng.

Là một di tích kiến trúc cổ nằm trên mảnh đất có truyền thống lịch sử văn hóa lâu đời, ngôi miếu Thuận Tốn mang trong bản thân mình nhiều giá trị và là nơi thờ phụng thành hoàng của Thôn Thuận Tốn. Thông qua 15 đạo sắc phong hiện còn có thể thấy rằng miếu thờ hai vị thần mà theo nhân dân địa phương là hai anh em Bát Bộ Ma Vương và Đại Ma Vương.

Hiện tại, theo các cụ cao tuổi trong thôn thì miếu chỉ thờ chính một thần Bát Bộ Ma Vương. Theo 10 sắc phong hiện còn tại miếu, trong đó sớm nhất là sắc Minh Mệnh thứ 2 (1821) và muộn nhất là triều vua Khải Định thứ 9 (1924) thì ông được các triều đại phong tặng là Trấn Định chi thần. Vị thần Đại Ma Vương hiện ở đình còn năm sắc phong tặng cho vị thần này, trong đó sớm nhất là vào năm Cảnh Hưng thứ 28 (1767) và muộn nhất là năm Khải Định thứ 9(1924).

Như vậy, thông qua hệ thống sắc phong, có thể thấy rõ hai vị thành hoàng đều là những vị thần có công với dân với nước.

Miếu Thuận Tốn thuộc về loại hình di tích tôn giáo truyền thống của dân tộc. Với những giá trị hiện còn di tích đã được Bộ Văn hoá -Thông tin xếp hạng là di tích kiến trúc nghệ thuật năm 1996.

Miếu hiện mang kiến trúc thời Nguyễn. Song dựa vào hệ thống 15 đạo sắc có niên đại sớm nhất Cảnh Hưng 28 (1767) để đoán định thì miếu có niên đại xây dựng từ trước đó rất nhiều. Điều này khá phù hợp với sự phát triển và truyền thống văn hóa lâu đời của vùng đất Thuận Tốn.

Các công trình kiến trúc của miếu từ ngoài vào gồm tiền tế, thiêu hương và hậu cung kết cấu theo kiểu chữ đinh.

Tiền tế xây kiểu tường hối bít đốc tay ngai, mái lợp ngói ta. Bờ nóc đắp kiểu bờ đinh, chính giữa bờ đinh trang trí đắp nổi hình hổ phù đội mặt trời lửa, hai đầu đốc mái đắp hình rồng quay vào nóc mái. Hai hồi hiên xây hai trụ biểu kiểu lồng đèn cao ngang nóc mái, trụ có mặt cắt hình vuông, thân tạo gờ nổi, trên khắc đôi câu đối bằng chữ hán cổ, đỉnh trụ đắp tượng nghê ở tư thế hướng vào trong. Các bộ vì đều được bào trơn, kẻ soi đóng bén nhẹ nhàng, gian giữa phía trong kê một hương án gỗ trang trí khá đẹp, phía trên treo một bức hoành phi ghi bốn chữ hán “Vạn cổ tối linh”.Thiêu hương (còn gọi là phương đình) được đặt ở giữa tiền tế và hậu cung. Đây là một kiến trúc dạng chồng diêm hai tầng tám mái, mái lợp ngói mũi hài cổ, các góc mái được làm thành đao cong tạo ra sự bay bổng cho kiến trúc. Phần cổ diêm phân cách giữa mái thượng, mái hạ được trang trí bằng hoa văn hình học. Toàn bộ kết cấu của nhà thiêu hương được dựng trên bốn hàng cột lớn xây gạch, đặt trên các chân tảng bằng đá tạo kiểu trên tròn dưới vuông. Các cửa tạo kiểu vòm cuốn thông với tiền tế và hậu cung, nền nhà lát gạch, giữa nhà đặt một long đình và một bát bửu bằng gỗ sơn son thiếp vàng lộng lẫy.

Hậu cung có kết cấu kiểu chữ đinh chia làm hai phần, phần ngoài là một nếp nhà ngang ba gian, được làm năm Khải Định thứ 4, xây kiểu tường hồi bít đốc tay ngai, bờ nóc đắp kiểu bờ đinh, giữa bờ nóc đắp hình hổ phù đội mặt trời lửa, hai đầu đốc mái xây trụ vuông nhỏ. Nội thất chia làm ba gian, mặt bằng bốn hàng chân cột, các vì nhà được làm thống nhất theo kiểu vì chồng rường và được trang trí hoa văn thực vật, văn xoắn, các nét chạm mềm mại và nổi khối.

Trải qua một thời gian dài tồn tại, di tích miếu Thuận Tốn còn bảo lưu được một số di vật có giá trị văn hóa nghệ thuật cao. Đồ giấy gồm 15 đạo sắc phong thần, sớm nhất là sắc phong có niên hiệu Cảnh Hưng năm thứ 28 triều vua Lê Hiển Tông (1767). Muộn nhất là đạo sắc năm thứ 9 niên hiệu Khải Định (1924). Đáng chú ý là đạo sắc phong của Quang Trung đề ngày 5 tháng 5 năm thứ 5 niên hiệu Quang Trung (1792).

Đồ gỗ gồm hai chiếc ngai thờ, một lớn một nhỏ được chạm khắc tỉ mỉ các đề tài rồng, lưỡng long chầu nguyệt, cánh sen, hoa dây; giá chúc thư văn sơn son thiếp vàng hình chữ nhật đặt trên lưng hai con nghê; biển gỗ hình chữ nhật, hai góc trên cắt vát, trên mặt biển gỗ chạm nổi ba chữ “Trung nghĩa dân”. Bên phải phía trên có dòng chữ nổi: “Gia Lâm huyện, Thượng Tốn xã do năng kiên tâm, hiệu lực công ngữ tắc đồ phong bản tứ tinh tường”, bên dưới phía trái có dòng chữ nổi: “Cảnh Hưng ngũ niên thập nguyệt nhị thập nhất” nghĩa là: ngày 20 tháng 10 năm thứ 5 niên hiệu Cảnh Hưng (1745)…..

Qua thời gian dài tồn tại, quy mô bề thế và vẻ đẹp cổ kính của ngôi miếu tuy không còn bảo lưu được nguyên vẹn. Song tự bản thân di tích vẫn là vốn cổ quý giá trong kho tàng di sản văn hóa nước nhà. Giá trị của di tích được thể hiện trên nhiều mặt, từ nội dung lịch sử, ý nghĩa khoa học đến khối kiến trúc vật chất hiện còn.

Miếu Thuận Tốn – nơi thờ phụng vị thần thành hoàng làng. Miếu có vẻ đẹp độc đáo của kiến trúc cổ, những nét đẹp cổ kính nay được khẳng định qua sự bố cục chặt chẽ, các công trình kiến trúc hài hòa với cảnh quan thiên nhiên với những nếp nhà mái đao công vút cổ kính ẩn hiện dưới tán cây đa cổ thụ tạo sự tôn nghiêm tĩnh lặng nằm ở bên bờ sông Đại Bi xưa nối với sông Nghĩa Trụ.

Giá trị về mặt điêu khắc nghệ thuật được thể hiện rõ nét qua khối lượng di vật hiện còn lưu lại trong miếu như: long ngai bài vị sơn son thiếp vàng lộng lẫy, cùng với kỹ xảo đục chạm điêu luyện, nét chạm chau chuốt mạch lạc. Đây là một tác phẩm hoàn hảo mang phong cách nghệ thuật thế kỷ XVIII-XIX.

 Giá chúc thư văn làm năm Thịnh Đức thứ 4(1656) với các đường nét chạm nổi sống động hình ngũ long trong lá đề và hình ảnh rồng uốn lượn cong mình như hình sin rất mềm mại. Đây là bức chạm trên gỗ rất đẹp và hiếm quý ở nước ta. Cùng với những giá trị trên đây miếu Thuận Tốn còn bảo lưu được bộ di vật văn hóa lịch sử có niên đại trải dài trong ba triều đại Lê – Tây Sơn – Nguyễn.

Miếu Thuận Tốn là một di tích lịch sử văn hóa quý cần được bảo tồn và phát huy tác dụng. Đối với dân làng Thuận Tốn ngôi miếu là niềm tự hào, nơi lưu giữ những truyền thống văn hóa dân tộc, nơi sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng và củng cố mối đoàn kết trong cộng đồng làng xã.